Zróżnicowanie wpływu specjalnych stref ekonomicznych na rynek pracy w Polsce

Powołane w Polsce w połowie lat 90. specjalne strefy ekonomiczne (SSE) stanowią przykład zorientowanego terytorialnie podejścia do realizacji działań interwencyjnych, wpisanego w tzw. koncepcję terytorializacji interwencji publicznej, czyli place-based policies. W narzędziu tym upatrywano m.in. szansę na łagodzenie negatywnych skutków transformacji gospodarczej, w tym napięć na rynku pracy.

Literatura naukowa dostarcza wielu kompleksowych analiz poświęconych efektom oddziaływania SSE na poszczególne obszary funkcjonowania regionalnych gospodarek. Znaczną liczbę opracowań poświęcono m.in. tematyce oddziaływania strefowych inwestycji na poziom zatrudnienia i stopę bezrobocia. Jednakże przegląd literatury oraz krytyczna analiza dotychczasowych prób identyfikacji efektów funkcjonowania stref w kontekście rynku pracy, pozwala wskazać luki badawcze i uzasadnia potrzebę podjęcia dalszych badań w tym zakresie. Dotychczasowe opracowania identyfikowały bowiem efekty oddziaływania SSE łącznie dla wszystkich regionów. Badania te opierały się na ocenie sumarycznych skutków działalności SSE. Nie uwzględniały one heterogenicznego charakteru obszarów poddawanych interwencji (powiatów czy gmin), ani tym bardziej niejednorodności podmiotów gospodarczych, do których pomoc ta była adresowana.

W niniejszej monografii założono zatem, iż skala efektów zatrudnieniowych SSE jest zróżnicowana w zależności od analizowanych warunków kontekstowych. Uznano, iż niejednorodny charakter obszarów poddawanych interwencji oraz heterogeniczność podmiotów korzystających ze wsparcia, może w istotny sposób różnicować efekty działalności stref w kontekście ich odziaływania na lokalny rynek pracy oraz wzrost zatrudnienia w firmach. Do tej pory w polskiej literaturze przedmiotu, problematyka ta nie została poddana analizie. Identyfikacja niejednorodnego wpływu SSE na rynek pracy w Polsce, przy uwzględnieniu cech potencjalnie różnicujących efekty tego programu, stała się zatem głównym celem monografii. Podjęto się estymacji szeregu modeli ekonometrycznych, w tym również z zastosowaniem podejścia kontrfaktycznego. Skalę efektów i ich zróżnicowanie szacowano na dwóch poziomach agregacji danych: powiatach i firmach. O ile autorce wiadomo, jest to pierwsze tego rodzaju ujęcie badawcze zastosowane do analizy funkcjonowania SEE w Polsce.

Na podstawie analiz danych wtórnych oraz wyników przeprowadzonych oszacowań empirycznych stwierdzono, iż skala efektów zatrudnieniowych SSE jest zróżnicowana w zależności od analizowanych warunków kontekstowych, a mianowicie cech strukturalnych obszarów poddanych interwencji (powiatów) oraz sektora i podsekcji działalności gospodarczej. Nie udało się jednak jednoznacznie ustalić, czy firmy z kapitałem krajowym i zagranicznym generują odmienne efekty zatrudnieniowe.

Niniejsza rozprawa stanowi wkład do literatury naukowej na temat oceny ekonomicznych skutków funkcjonowania SSE oraz efektywności podejmowanych interwencji publicznych. Przeprowadzone badania wskazują na obecność czynników różnicujących efekty funkcjonowania stref w kontekście ich oddziaływania na rynek pracy, co stanowi ważne źródło implikacji nie tylko dla polityki regionalnej, ale przede wszystkim polityki wspierania inwestycji. Uzyskane wyniki i sformułowane wnioski stanowią podstawę do prowadzenia dalszych analiz oraz identyfikacji tych cech i uwarunkowań, które umożliwiłyby zwiększenie zatrudnieniowych efektów pomocy publicznej.