Zaufanie pracowników do sztucznej inteligencji w przedsiębiorstwach przemysłowych funkcjonujących w Polsce. Raport z badania

Sztuczna inteligencja (SI) coraz częściej wpływa na życie jednostek oraz funkcjonowanie społeczeństw jako całości. W ostatnim czasie rośnie również znaczenie sztucznej inteligencji w biznesie, w którym posiada ona coraz szerszy zakres zastosowań. Definicje sztucznej inteligencji różnią się w zależności od kontekstu, w którym to pojęcie jest używane. W najprostszym ujęciu przez sztuczną inteligencję rozumie się systemy lub maszyny na nich oparte, które naśladują ludzką inteligencję podczas wykonywania określonych zadań i dodatkowo mogą się interaktywnie doskonalić (uczyć) na podstawie zbieranych informacji. Postrzegane korzyści i zagrożenia związane z wdrażaniem w przedsiębiorstwach rozwiązań z zakresu sztucznej inteligencji mogą różnić się w zależności od tego, kto dokonuje oceny zjawiska. To, co dla pracodawcy stanowi korzyść (np. obniżenie kosztów pracy), przez pracowników może być postrzegane jako realne zagrożenie związane z utratą pracy (zastąpienie pracownika przez rozwiązania oparte o sztuczną inteligencję). Ograniczenie wspomnianych obaw będzie możliwe tylko wówczas, gdy sztuczna inteligencja będzie rozwijana i wdrażana w firmach w sposób właściwy, pozwalający zdobyć zaufanie pracowników.

Zaufanie ukierunkowane na technologię jawi się jako niezwykle ważna i interesująca poznawczo kategoria. Zaufanie do technologii przejawia się w gotowości człowieka do bycia pod wpływem technologii, wynikającej z użyteczności tej technologii, przewidywalności skutków jej działania a także wiarygodności jej dostawców. Pojęcie zaufania do technologii odnosi się zatem do wiary, iż druga strona relacji – w tym przypadku technologia – będzie działać w sposób przewidywalny i niezawodny, zapewniający pozytywne rezultaty. Nie bez znaczenia jest tu również indywidualna skłonność jednostki do korzystania z technologii, będąca efektem jej cech osobowościowych, związanych m.in. z wcześniejszymi doświadczeniami, otwarciem na nowe doświadczania, chęcią ciągłego poznawania i uczenia się. Identyfikacja oraz pomiar zaufania do sztucznej inteligencji, rozumianej jako najbardziej zaawansowanej formy rozwoju technologii, jest swoistym wyzwaniem z uwagi na latentną naturę rozważanej zmiennej. Biorąc pod uwagę, że zaufanie pracowników do sztucznej inteligencji w przedsiębiorstwie jest konstruktem złożonym, wielowymiarowym i nieidentyfikowalnym bezpośrednio w zrealizowanym badaniu podjęto próbę jego opisu poprzez inne konstrukty badawcze złożone z elementów (zmiennych) identyfikowalnych, które odnoszą się do obserwowalnych cech. Konstrukty badawcze niższego szczebla to: ogólne zaufanie technologiczne, zaufanie do zaawansowanej technologii w przedsiębiorstwie, zaufanie wewnątrzorganizacyjne, indywidualne zaufanie kompetencyjne.

Celem przeprowadzonego badania była ocena poziomu zaufania do sztucznej inteligencji pracowników przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących w Polsce. Poziom wspomnianego zaufania zbadano w oparciu o cztery, wymienione wyżej, konstrukty badawcze niższego szczebla. Z uwagi na stosunkowo niski stopień rozpoznania w teorii i praktyce problematyki zaufania pracowników do sztucznej inteligencji, przeprowadzone badanie miało charakter eksploracyjny. Zostało zrealizowane w okresie luty–kwiecień 2020 r. w 29 przedsiębiorstwach funkcjonujących na terenie Polski. Ich dobór miał charakter celowy i wynikał z możliwości uzyskania w nich zgody na realizację pomiaru. Dobór respondentów w każdym z przedsiębiorstw miał także charakter celowy. Pomiar z udziałem wybranych w ten sposób osób zrealizowano metodą ankiety bezpośredniej. Wzięło w nim udział łącznie 792 respondentów. Opisane jednostki poddano pomiarowi w miejscu pracy. Stosownie do zaproponowanej metody zbierania danych, instrumentem pomiarowym wykorzystanym w badaniu był kwestionariusz ankietowy. Uzyskane wyniki poddano analizie w każdym z czterech zaproponowanych obszarów (konstruktów badawczych niższego rzędu), dokonano także syntetycznej oceny konstruktu złożonego, jakim jest zaufanie pracowników do sztucznej inteligencji w przedsiębiorstwie. Ocena syntetyczna wyniosła S=6,63 (w skali od 0 do 10) . Wynik ten należy interpretować z ostrożnym optymizmem, świadczy bowiem o umiarkowanie wysokim ogólnym zaufaniu pracowników do zaawansowanej technologii, w tym sztucznej inteligencji. Odwołując się do ocen cząstkowych dotyczących poszczególnych obszarów warto podkreślić, że owo zaufanie jest wspierane głównie przez indywidualne zaufanie kompetencyjne oraz zaufanie wewnątrzorganizacyjne. Te dwa komponenty zaufania są ze sobą ściśle powiązane. Wyniki badania wskazują jednocześnie na niższy poziom ocen uzyskanych w dwóch pozostałych komponentach opisywanego konstruktu, jakimi są ogólne zaufanie technologiczne oraz zaufanie do zaawansowanej technologii w przedsiębiorstwie.