Dostosowania fiskalne w krajach Europy Środkowo-Wschodniej

Kwestia skuteczności i zasadności stosowania antycyklicznej polityki fiskalnej stanowi jeden z intensywnie eksplorowanych tematów badawczych makroekonomii – debata dotycząca tej problematyki trwa już ponad siedemdziesiąt lat. Mimo tego, współcześni ekonomiści dalecy są od osiągnięcia konsensu w tej materii. W szczególności potwierdzają to dyskusje dotyczące kolejnych antykryzysowych programów w krajach europejskich i USA trwające od 2008 roku. 

Kontrowersje dotyczące determinant skuteczności dodatnich bodźców fiskalnych, jakie odnotowano oceniając efektywność dużych pakietów stymulacyjnych zrealizowanych w okresie ostatniego kryzysu finansowego w Stanach Zjednoczonych, wskazuje na zasadność podjętych badań.

 Szczególne znaczenie, wysokie walory aplikacyjne oraz duża aktualność podjętych badań odnosi się także do sytuacji takich krajów jak Polska i pozostałe kraje Europy Środkowo-Wschodniej, które są członkami Unii Europejskiej stanowiącej wspólny rynek charakteryzujący się wolnym przepływem kapitału, dóbr i usług oraz siły roboczej. Jednocześnie kraje te są nowymi członkami Wspólnoty przygotowującymi się do wstąpienia do unii walutowej, co będzie dla nich źródłem kolejnych wyzwań fiskalnych. Po przystąpieniu do strefy euro, a tym samym przekazaniu władzy monetarnej na szczebel Europejskiego Banku Centralnego oraz przyjęciu całkowicie sztywnego kursu walutowego, jedynymi narzędziami potencjalnej stabilizacji, pozostającymi w gestii polskiego rządu i rządów pozostałych krajów regionu, będą narzędzia regulacyjne sfery gospodarczej oraz instrumenty polityki fiskalnej. Pierwsza grupa pozwala wywierać długookresowy wpływ na gospodarkę, tym samym głównym narzędziem bieżącej stabilizacji będzie polityka fiskalna. 

Tym samym celem pracy jest analiza uwarunkowań oraz sposobu realizacji ujemnych oraz dodatnich dostosowań fiskalnych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w okresie 1995-2012.

Niniejsza praca składa się z dwóch części: pierwszej, poświęconej rozważaniom teoretycznym oraz drugiej, skupiającej się na badaniu empirycznym. W pierwszej części zawarto trzy rozdziały. Badania empiryczne zostały przedstawione w dwóch rozdziałach.

Rozważania teoretyczne zostały podzielone zgodnie z dominującą w literaturze przedmiotu historyczną konwencją bazującą na podziale na szkołę związaną z paradygmatem keynesowskim (rozdział 1) oraz  nurtem rozwijanym w ramach programu badawczego ekonomistów nawiązujących do perspektywy klasycznej, która akcentuje mikroekonomiczne podstawy badań makroekonomicznych oraz założenie oczyszczających się rynków (rozdział 2).

W trzecim teoretycznym rozdziale poruszono wybrane ważne czynniki, które zazwyczaj nie są uwzględniane w sformalizowanych modelach makroekonomicznych służących ocenie polityki fiskalnej, a które w świetle dorobku współczesnej ekonomii politycznej w toku takiej ewaluacji nie powinny być traktowane jako swoista metodologiczna „czarna dziura”, a tym samym ignorowane.

Rozdział czwarty otwierający część empiryczną pracy poświęcony jest przeglądowi najważniejszych, a więc przełomowych oraz najczęściej przytaczanych w literaturze badań dotyczących empirycznej weryfikacji konsekwencji krótkookresowych ujemnych dostosowań fiskalnych oraz skuteczności stabilizacyjnej dodatnich dostosowań fiskalnych.

W ostatnim rozdziale pracy przedstawione zostały wyniki badania empirycznego. Tłem dla tej analizy była charakterystyka sytuacji fiskalnej badanych krajów w przyjętym okresie analitycznym. Pierwszym etapem analizy było ekonometryczne badanie bazujące na wykorzystaniu koncepcji konwergencji warunkowej oraz zastosowaniu dynamicznych modeli panelowych. W następnych dwóch podrozdziałach przeprowadzono agregatową analizę jakościową ujemnych dostosowań fiskalnych oraz dodatnich dostosowań fiskalnych.

Wnioski z przeprowadzonej analizy oraz podsumowanie wyników analiz empirycznych w kontekście weryfikacji hipotez badawczych niniejszej pracy zostały przedstawione w uwagach końcowych.