Perspektywa funkcjonowania i rozwoju gospodarstw rolnych w warunkach realizacji założeń Europejskiego Zielonego Ładu (na przykładzie woj. warmińsko-mazurskiego)

W projektowanych badaniach przyjęto tezę, że w najbliższych latach znaczącą determinantą kreowania warunków rozwojowych gospodarstw rolnych, a także wytyczającą podejmowane przez nie działania adaptacyjne będą założenia określone w Planie Strategicznym dla WPR na lata 2023–2027, w tym również w Europejskim Zielonym Ładzie. Założenia te będą oddziaływać m.in. na takie kwestie jak: rozwój i potencjał gospodarstw rolnych, rentowność funkcjonowania, gospodarowanie zasobem ziemi, działalność inwestycyjna, rozwój innowacyjności i biogospodarki, wdrażanie innowacji, aktywność i wsparcie w kierunku tworzenia warunków dla krótkich łańcuchów dostaw czy rozwój zielonego rolnictwa. Uwzględniając proponowane założenia obecnej polityki rolnej, w tym szczególnie system wsparcia finansowego skierowanego do tego sektora, bardzo ważnym problemem poznawczym jest diagnoza możliwości rozwoju gospodarstw rolnych. Sektor produkcji rolnej funkcjonuje obecnie w ramach różnych strumieni finansowych proponowanych przez UE, które ulegają zmianie, a ważna jest sprawność i świadoma adaptacja gospodarstw rolnych do tych zmian.
W kontekście wskazanych propozycji nowej polityki rolnej, szczególnie nowych form i skali środków finansowych skierowanych do sektora produkcji rolnej, ważnym jest określenie szans i zagrożeń, które muszą uwzględniać właściciele gospodarstw rolnych w planowaniu rozwoju i przyszłości. Nowe realia i warunki funkcjonowania gospodarstw rolnych będą determinowały funkcjonowanie podmiotów zróżnicowanych pod względem wielkości, stopnia rozwoju, specjalizacji i systemów realizacji produkcji rolnej. Dlatego można oczekiwać, że stopień adaptacji i akceptacji warunków proponowanych w ramach założeń nowej Wspólnej Polityki Rolnej gospodarstw rolnych będzie zróżnicowany, a w niektórych sytuacjach bardzo ograniczony. Dlatego określenie okoliczności funkcjonowania różnych kategorii gospodarstw w nowych warunkach polityki rolnej UE jest koniecznym działaniem w celu określenia perspektyw ich rozwój oraz systemów polityki wspierających funkcjonowanie i rozwój całego sektora.
Determinanty rozwoju rolnictwa to zakres dostępności i zasady wykorzystania głównego czynnika produkcji jakim jest ziemia. W województwie warmińsko-mazurskim szczególnie ważne są zasoby ziemi znajdujące się w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa, którym zarządza KOWR OT w Olsztynie. Istotnym jest również fakt, że w gestii zadań realizowanych przez KOWR znajdują się również te, które są związane z realizacją programów wspierających promowanie produktów rolnych i żywnościowych, metod ich produkcji, a także systemów jakości. Ze względu na kontekst założeń zaproponowanych w Planie Strategicznym i uszczegółowionych w Europejskim Zielonym Ładzie zasadnym jest podjęcie badań obejmujących nie tylko gospodarstwa funkcjonujące w oparciu o metody konwencjonalnej produkcji rolniczej, ale także – co szczególnie ważne w regionie Warmii i Mazur – w oparciu o metody ekologiczne.
Głównym celem badań było określenie uwarunkowań funkcjonowania i gospodarowania gospodarstw rolnych regionu Warmii i Mazur, możliwości oraz ograniczeń ich rozwoju w związku z obecnie proponowanymi założeniami polityki rolnej, w tym uwzględnienie założeń Europejskiego Zielonego Ładu, a także czynników gospodarczych i geopolitycznych.
Podjęte w badaniach problemy zostały przeanalizowane także w kontekście ich perspektywicznych zmian, szczególnie w zakresie czasowym wskazanym w Programie Strategicznym dla WPR, czyli w latach 2023–2027.
W monografii wykorzystano m.in. informacje pochodzące z ogólnokrajowej statystyki publicznej, informacje gromadzone przez jednostki branżowe, a także dane pozyskane w bezpośrednich badaniach ankietowych przeprowadzonych w 2022 roku wśród właścicieli konwencjonalnych i ekologicznych gospodarstw rolnych z obszaru podlegającego działalności KOWR OT w Olsztynie, a także wśród władz lokalnych gmin miejsko-wiejskich i wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego.
Mimo sceptycznej postawy badanych właścicieli konwencjonalnych gospodarstw rolnych wobec rozwiązań dotyczących Europejskiego Zielonego Ładu, braku akceptacji możliwości zastosowania ekoschematów czy wdrażania polityki zrównoważonego rolnictwa, to właśnie oni opowiadają się za funkcjonowaniem w ramach struktur UE i jako zagrożenie dla rozwoju rolnictwa wskazują wyjście z UE czy rezygnację z dopłat oraz funduszy unijnych. Także jako ograniczenie rozwoju traktują współczesną sytuację geopolityczną, uważając, że ograniczenia importu i eksportu surowców do Ukrainy oraz brak stabilności na wielu rynkach nie wspierają planów dotyczących rozwoju tego sektora. Ankietowani pozytywnie oceniają funkcjonowanie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa i wskazują, że nadzór ze strony KOWR nad obrotem ziemią rolniczą jest zasadny i wystarczający. Wymagania dotyczące kwalifikacji kupujących ziemię rolniczą badani oceniają jako pożądaną regulację i opiniują ją jako zasadną.
Politykę Zielonego Ładu, a w niej założenia redukcji nawozów oraz politykę ograniczania stosowania środków ochrony roślin badani właściciele gospodarstw rolnych funkcjonujących na Warmii i Mazurach prowadzących produkcję w ramach konwencjonalnych form uprawy i hodowli zwierząt oceniło jako złą lub bardzo złą i niesprzyjającą rozwojowi gospodarstw. Odmiennie te rozwiązania ocenili właściciele gospodarstw ekologicznych. Oceniając trafność polityki wprowadzania określonego typu systemu gospodarowania i dopłat, respondenci wskazywali na brak świadomości i wystarczającego przygotowania do wdrożenia poszczególnych propozycji. Badani deklarują, że w swoich gospodarstwach konwencjonalnych nie ma możliwości wprowadzenia rozwiązań w ramach poszczególnych ekoschematów.
Jako potencjalne ograniczenia rozwoju gospodarstw rolnych, będące skutkiem wprowadzenia rozwiązań Europejskiego Zielonego Ładu, są w opinii ankietowanych wysokie koszty produkcji, niskie plony produkcji ekologicznej w porównaniu do konwencjonalnej produkcji rolnej. Głównymi szansami rozwoju rolnictwa w Polsce w opinii badanych właścicieli gospodarstw, funkcjonujących w ramach profilu produkcji konwencjonalnej, są warunki stwarzane małym i średnim gospodarstwom oraz wzrost zapotrzebowania na usługi rolnicze, co może dać szanse na alternatywne formy generowania dochodów w gospodarstwach posiadających nowoczesny park maszynowy.
Aby sektor rolnictwa ekologicznego mógł się rozwijać, konieczne jest stworzenie planu rozwoju efektywnych rozwiązań wspierających funkcjonowanie i rozwój sektora rolnictwa ekologicznego w Polsce. Należy określić ekonomiczne i organizacyjne determinanty rozwoju tego sektora, ze szczególnym uwzględnieniem zwiększenia obszaru gruntów rolnych objętych systemem rolnictwa ekologicznego.