Kompetencje i zawody przyszłości: perspektywa Krajowych Klastrów Kluczowych

Na rynku pracy występuje luka kompetencji pracowniczych, która w przyszłości będzie się jeszcze pogłębiać. Jest ona, w głównej mierze, efektem wdrażania w przedsiębiorstwach zaawansowanych technologii produkcji oraz nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych. W efekcie powstają nowe miejsca pracy, a także nowe formy współpracy z otoczeniem. Taka sytuacja jest już w wielu krajach przyczyną działań zmierzających do identyfikacji kompetencji i zawodów przyszłości, czyli takich, które będą niebawem bardzo poszukiwane na rynku pracy i bez których rozwój przedsiębiorstw, dokonujący się głównie w oparciu o innowacje, nie będzie możliwy. W tym kontekście ze szczególną troską należy podejść do kwestii kompetencji i zawodów przyszłości niezbędnych w klastrach, które pełnią niezwykle ważną rolę w regionalnym ekosystemie innowacyjności. Klastry bowiem jako skupiska przedsiębiorstw o określonym profilu działalności, mają szczególną zdolność generowania tzw. masy krytycznej, niezbędnej do ciągłego i efektywnego kreowania innowacji. W Polsce szczególną rolę w tym zakresie pełnią tzw. Krajowe Klastry Kluczowe (KKK). Są to klastry o wysokiej konkurencyjności i istotnym znaczeniu dla gospodarki.

Głównym celem pracy jest diagnoza stanu i zapotrzebowania na tzw. kompetencje przyszłości oraz opracowanie prorozwojowych rekomendacji dotyczących kompetencji przyszłości dla przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących w Krajowych Klastrach Kluczowych w kontekście podnoszenia ich innowacyjności.

Z przeprowadzonej analizy wynika, że w przedsiębiorstwach należy przede wszystkim podjąć działania zorientowane na lepsze przyswojenie przez pracowników kompetencji technicznych, takich jak: umiejętność integracji stanowisk zrobotyzowanych oraz umiejętność programowania. Są to bowiem obszary, w zakresie których stwierdzono największe dysproporcje między stopniem przyswojenia kompetencji a ich znaczeniem w kontekście osiągania celów rozwojowych przedsiębiorstw w przyszłości. Niezbędne w kontekście długookresowego rozwoju firm są także dalsze działania w zakresie rozwijania kompetencji związanych z zarządzaniem przeciążeniem informacyjnym oraz biegłością w obsłudze nowych mediów.

W obszarze kompetencji społecznych szczególnie istotne wydaje się być rozwijanie umiejętności pracowników polegających na pracy w zespołach wielokulturowych. Należy bowiem oczekiwać, głównie ze względu na występujące już na rynku pracy niedobory kadrowe, że w kolejnych latach w polskich przedsiębiorstwach wzrośnie zatrudnienie obcokrajowców. Z przeprowadzonego badania wynika, że większego znaczenia nabiorą również kompetencje, które odnoszą się do przedsiębiorczości społecznej oraz inteligencji społecznej. W przyszłości niezbędny wydaje się również dalszy rozwój i podnoszenie efektywności pracy w zespołach wirtualnych. Z całą pewnością można przyjąć, że w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu kwestie związane z pracą zdalną, realizowaną w zespołach rozproszonych, staną się trwałym elementem funkcjonowania większości podmiotów gospodarczych. W tym kontekście istotnego znaczenia nabiera również uczenia się przez całe życie. Stanowi ono swoistą furtkę otwierającą możliwość przyswajania wszystkich innych kompetencji.

W obszarze kompetencji kognitywnych szczególnie ważny wydaje się być rozwój tych z nich, których stopień przyswojenia jest relatywnie najsłabszy, a przewidywania odnośnie do ich roli w przyszłości optymistyczne. Warto tu w szczególności wymienić takie kompetencje jak: pogłębione wnioskowanie, interdyscyplinarność, myślenie projektowe.

Wnioski płynące z analizy przyswojenia kompetencji przyszłości oraz ich znaczenia w perspektywie długookresowej warto również odnieść do wniosków z badania, które dotyczyło zapotrzebowania przedsiębiorstw na tzw. zawody przyszłości. Ze względu na przewidywany szybki rozwój najnowszych technologii oraz zidentyfikowane w zasobach kompetencyjnych przedsiębiorstw niedobry w zakresie niektórych kompetencji przyszłości (np. technicznych), szczególnie potrzebni będą specjaliści ds. automatyzacji procesów, robotyki, a także zawody związane z Internetem Rzeczy, sztuczną inteligencją, uczeniem maszynowym. Istotne zapotrzebowanie zgłaszane będzie również na specjalistów ds. bezpieczeństwa informacji oraz analizy i oceny ryzyka. Odrębną kategorię stanowią tzw. zielone zawody, czyli specjaliści od problemów powstających na styku działalności człowieka i środowiska. Pogłębiające się problemy środowiskowe oraz wynikające z nich działania przedsiębiorstw uwarunkowane wymaganiami o charakterze instytucjonalnym sprawiają, że wzrasta również świadomość potrzeby korzystania ze specjalistów reprezentujących tzw. zielone zawody.