Perspektywa prorozwojowej adaptacji gospodarstw rolnych regionu Warmii i Mazur z uwzględnieniem założeń Europejskiego Zielonego Ładu

Nowe realia i warunki funkcjonowania gospodarstw rolnych będą determinowały funkcjonowanie podmiotów zróżnicowanych pod względem wielkości, stopnia rozwoju, specjalizacji i systemów realizacji produkcji rolnej. Ze względu na kontekst założeń Planu Strategicznego i Zielonego Ładu zasadnym jest podjęcie badań obejmujących nie tylko gospodarstwa funkcjonujące w oparciu o metody konwencjonalnej produkcji rolniczej, ale także – szczególnie ważne w regionie Warmii i Mazur – w oparciu o metody ekologiczne.

Głównym celem projektowanych badań naukowych była diagnoza kierunków i perspektyw rozwoju konwencjonalnych i ekologicznych gospodarstw rolnych, które będą funkcjonowały w warunkach określonych w Planie Strategicznym dla WPR oraz określenie możliwości adaptacji gospodarstw rolnych regionu Warmii i Mazur do proponowanych założeń polityki rolnej, w tym uwzględnienie założeń Zielonego Ładu. W ramach celu głównego zrealizowano następujące cele szczegółowe: (1) ocena znaczenia założeń Planu Strategicznego dla WPR w funkcjonowaniu i rozwoju gospodarstw rolnych woj. warmińsko-mazurskiego, z uwzględnieniem gospodarstw funkcjonujących w oparciu o różne systemy produkcji: konwencjonalne i ekologiczne, (2) ocena znaczenia założeń Zielonego Ładu w funkcjonowaniu i rozwoju wybranych grup gospodarstw rolnych woj. warmińsko-mazurskiego, (3) określenie działań podejmowanych we wskazanych grupach gospodarstwach rolnych mających na celu ich adaptację do zmieniających się współczesnych wyzwań funkcjonowania i rozwoju, (4) ocena znaczenia różnych form wsparcia finansowego w ramach WPR jako determinanty rozwoju gospodarstw rolnych ze szczególnym uwzględnieniem dopłat bezpośrednich oraz ocena wpływu zmian warunków wsparcia finansowego proponowanego m.in. w założeniach Zielonego Ładu a perspektywa funkcjonowania wybranych grup gospodarstw rolnych w regionie.

W monografii wykorzystano m.in. informacje pochodzące z ogólnokrajowej statystyki publicznej, informacje gromadzone przez jednostki branżowe, a także dane pozyskane w bezpośrednich badaniach ankietowych przeprowadzonych w 2022 roku wśród właścicieli konwencjonalnych i ekologicznych gospodarstw rolnych z obszaru podlegającego działalności KOWR OT w Olsztynie, a także wśród władz lokalnych gmin miejsko-wiejskich i wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego.

Badani właściciele konwencjonalnych gospodarstw rolnych, pomimo sceptycznej postawy wobec rozwiązań dotyczących Europejskiego Zielonego Ładu, braku akceptacji możliwości zastosowania ekoschematów, czy wdrażania polityki zrównoważonego rolnictwa, opowiadają się za funkcjonowaniem w ramach struktur UE i jako zagrożenie dla rozwoju rolnictwa wskazują wyjście z UE czy rezygnację z dopłat czy funduszy unijnych. Jako ograniczenie rozwoju badani traktują także współczesną sytuację geopolityczną, ograniczenia importu i eksportu surowców na Ukrainę oraz brak stabilności na wielu rynkach.

Ankietowani pozytywnie oceniają funkcjonowanie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa i wskazują, że nadzór ze strony KOWR nad obrotem ziemią rolniczą jest zasadny i wystarczający. Wymagania dotyczące kwalifikacji kupujących ziemię rolniczą badani oceniają jako pożądaną regulację i opiniują ją jako zasadną.

Politykę Zielonego Ładu i założenia redukcji nawozów oraz politykę ograniczania stosowania środków ochrony roślin badani właściciele gospodarstw rolnych funkcjonujących na Warmii i Mazurach prowadzących produkcję w ramach konwencjonalnych form uprawy i hodowli zwierząt ocenili jako złą lub bardzo złą. Potencjalnymi ograniczeniami rozwoju gospodarstw rolnych będącymi skutkiem wprowadzenia rozwiązań Europejskiego Zielonego Ładu są w opinii ankietowanych wysokie koszty produkcji, niskie plony produkcji ekologicznej w porównaniu do konwencjonalnej produkcji rolnej. Ograniczenia wprowadzenia rozwiązań nowej polityki rolnej to brak informacji na temat Zielonego Ładu, wysokie koszty pracy czy dalszy wzrost cen ziemi na rynku prywatnym czy konieczność przestawienia produkcji konwencjonalnej na ekologiczną.

Respondenci oceniając trafność polityki wprowadzania określonego typu systemu gospodarowania i dopłat, wskazywali na brak świadomości i wystarczającego przygotowania do wdrożenia poszczególnych propozycji.

Główne szanse rozwoju rolnictwa w Polsce w opinii badanych właścicieli gospodarstw funkcjonujących w ramach profilu produkcji konwencjonalnej to warunki stwarzane małym i średnim gospodarstwom czy wzrost zapotrzebowania na usługi rolnicze, co może dać szanse na alternatywne formy generowania dochodów w gospodarstwach posiadających nowoczesny park maszynowy. Szansą na rozwój rolnictwa są również sprawnie funkcjonujące instytucje wspierające, centralnie czy regionalnie, funkcjonowanie gospodarstw rolnych, a bardzo ważna i korzystna jest promocja polskiej żywności w ramach działań Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa czy aktywność Ośrodków Doradztwa Rolniczego w ramach różnych programów pomocowych.

W opinii właścicieli ekologicznych gospodarstw rolnych funkcjonujących w regionie Warmii i Mazur założenia nowej wspólnej polityki rolnej i Europejskiego Zielonego Ładu mogą być szansą na wzmocnienie rentowności tych podmiotów i poszukiwanie alternatywnych źródeł dochodu.

W propozycjach nowej wspólnej polityki rolnej badani właściciele gospodarstw ekologicznych dostrzegają szanse, które umożliwią stabilizację podaży i rozwój rynku. Badani oceniając przepisy dotyczące ryku ziemi rolniczej, w zdecydowanej większości dostrzegają szanse w ograniczaniu obrotu ziemią. Bardzo pozytywnie właściciele gospodarstw ekologicznych oceniają ograniczenia możliwości sprzedaży i oddania w posiadanie innym ziemi przez wskazany czas, wymagania dotyczące kwalifikacji kupujących ziemię czy wymóg czasu zamieszkania przez rolnika na terenie danej gminy.

Europejski Zielony Ład i jego założenia badani właściciele ekologicznych gospodarstw rolnych opiniują pozytywnie z uwagi na możliwość pozyskiwania dodatkowego wsparcia w rozwijaniu skali produkcji. Potencjalne zagrożenia również są dostrzegane przez ankietowanych i są to głównie wysokie koszty produkcji i wysokie koszty pracy. Dużym ograniczeniem w zakresie skuteczności wdrażania nowej wspólnej polityki rolnej jest brak informacji na temat Zielonego Ładu.

Aby sektor rolnictwa ekologicznego mógł się rozwijać, konieczne jest stworzenie planu rozwoju efektywnych rozwiązań wspierających funkcjonowanie i rozwój sektora rolnictwa ekologicznego w Polsce. Ważne jest także określenie ekonomicznych i organizacyjnych determinant rozwoju tego sektora, ze szczególnym uwzględnieniem zwiększenia obszaru gruntów rolnych objętych systemem rolnictwa ekologicznego.

Władze lokalne wskazały na szereg ograniczeń rozwoju rolnictwa związanych głównie z potrzebą dostosowania produkcji rolniczej, jednak największym ograniczeniem jest niestety jeszcze brak informacji na temat Zielonego Ładu. Pomimo licznych dyskusji toczących się nie tylko w przestrzeni publicznej, ale także w ramach publikacji o charakterze naukowym, popularno-naukowym i branżowym, istnieje potrzeba kontynuacji polityki informacyjnej w tym obszarze, szczególnie na poziomie lokalnym.

Jako szanse rozwoju dla rolnictwa najczęściej diagnozowano m.in.: promocję polskiej żywności w ramach działań KOWR, aktywność Ośrodków Doradztwa Rolniczego w ramach różnych programów pomocowych, możliwości rozwoju małych i średnich gospodarstw, czy też możliwości rozwoju gospodarstw ekologicznych. Jednakże należy zauważyć, iż niektóre z nich (np. polityka rządu w ramach tarczy antyinflacyjnej – dopłata do nawozów) były reakcją na negatywne zjawiska w gospodarce – np. zjawisko inflacji, która zdiagnozowana została jako największe zagrożenie.